Bohaterowie tytułowi Mistrz - około trzydziestoośmioletni mężczyzna, ciemnowłosy, zadbany, uwagę zwracają jego przerażone oczy. Poznajemy go, kiedy poddawany jest leczeniu w klinice psychiatrycznej, gdzie odbywa rozmowy z Iwanem Bezdomnym. Mistrz także nie ma domu w rzeczywistym znaczeniu tego słowa. Mówi: „nie mogę stąd uciec dlatego, że nie mam dokąd uciekać”, „nie mam już nazwiska”. REKLAMA Przeszłość Mistrza: Jako historyk pracował w muzeum, zajmował się także przekładami. Ma za sobą całkowicie nieudane małżeństwo „z Manią... nie, z Warią... taka sukienka w paski, muzeum”. Mistrz od kiedy wygrał sto tysięcy rubli, wiódł życie samotnego, pochłoniętego pracą pisarza. Jego książka była poświęcona Poncjuszowi Piłatowi. Miłość w życiu Mistrza: Uczucia do kobiet nie miały w życiu bohatera znaczenia do chwili, kiedy spotkał Małgorzatę: „Popatrzyła na mnie zdziwiona i ja nagle i najzupełniej nieoczekiwanie zrozumiałem, że przez cale życie kochałem tę właśnie kobietę!”. Kochankowie są parą idealną, doskonale się rozumieją, nawzajem dopełniają. Mistrz odczuwa bezgraniczne uwielbienie Małgorzaty. Czuje się przy niej dobrze, bezpiecznie, może bez przeszkód poświęcić się pracy nad książką, której pierwszą zachwyconą czytelniczką jest jego ukochana.Mistrz-artysta: Podstawową zaletą dzieła Mistrza jest zawarta w nim głęboka prawda. Za tę prawdę artysta zostaje wyśmiany, oczerniony, uwięziony. Jest samotny, cierpi. Jego postać ma wiele cech Jeszui Ha-Nocri (bohatera powieści o Poncjuszu Piłacie). Różnią się od siebie siłą woli, umiejętnością poświęcenia siebie prawdzie. Mistrz zapiera się samego siebie, niszczy swoje dzieło. Rodowód literacki Mistrza: Interpretatorzy powieści opisują postać Mistrza jako współczesną wersję wędrownego filozofa-męczennika (Andrzej Drawicz). Ma wiele cech Jeszui - przede wszystkim chęć odnajdywania i odkrywania prawdy. Postać ta jest również spokrewniona z Faustem wykreowanym przez Goethego. Jest badaczem, poszukiwaczem mechanizmów rządzących światem. Mistrz łatwo jednak ulega swym prześladowcom. Poddaje się, jest słaby i bezbronny. To nie on, ale Małgorzata paktuje z diabłem i walczy o ocalenie Mistrza i ich wielkiej miłości. Zakończenie - wieczny spokój: Dzięki Małgorzacie Mistrz osiąga wolność. Jest ona zarazem zakończeniem jego powieści. Mistrz ofiarowuje wolność Piłatowi i wraz z Małgorzatą odchodzi w wieczny ład i harmonię. Będzie mógł realizować swoje pragnienia zgodnie z własną, wolną wolą. Prawda, wolność i szczęście stają się w ten sposób w życiu Mistrza doskonale zespoloną całością. Małgorzata - ukochana Mistrza, piękna i mądra - ideał kobiety. Ma w sobie coś nieziemskiego, diabolicznego. W jej oczach jarzą się „niepojęte ogniki”. Bułhakow nazywa ją „leciutko zezującą wiedźmą”. Zresztą Małgorzata odegra w powieści rolę nie tylko wiedźmy, ale i gospodyni balu wydawanego corocznie przez szatana, uroczystości zwanej „balem wiosennej pełni księżyca” lub też „balem stu królów”. Przeszłość Małgorzaty: Była żoną wybitnego specjalisty, naukowca, człowieka młodego, przystojnego, bardzo zakochanego w żonie, a do tego bogatego, który spełniał wszystkie jej zachcianki. Bułhakow przedstawia życie Małgorzaty jako szczyt marzeń każdej przeciętnej kobiety (przystojny, kochający mąż, majątek, piękny dom, swobodny tryb życia). Ale Małgorzata to kobieta nieprzeciętna. Jest nieszczęśliwa, ponieważ nie kocha. Pragnie kochać szczególnego, przeznaczonego jej, jedynego w całym wszechświecie mężczyznę. Okazuje się nim być Mistrz. Miłość w życiu Małgorzaty: Rozdział pt. Małgorzata rozpoczynają zdania, które zawierają doskonale zwięzłą charakterystykę uczucia bohaterki: „Za mną, czytelniku! Któż to ci powiedział, że nie ma już na świecie prawdziwej, wiernej, wiecznej miłości?”. Małgorzata jest nie tylko kochanką, żoną, opiekunką, ale także wielbicielką artystycznego talentu Mistrza. Rozumie i głęboko odczuwa potęgę wyrazu, jaki nadał swemu dziełu. Pojmuje prawdziwość opowieści. Dla Mistrza Małgorzata gotowa jest na wszystko. Spokojem, mądrością, opanowaniem i stałością w uczuciach imponuje samemu Wolandowi, który kilkakrotnie podkreśla: „Im dłużej z panią rozmawiam... tym dobitniej się przekonuję, jak bardzo jest pani mądra”. Małgorzata i diabeł: Choć daleką krewną literacką Małgorzaty jest ukochana Fausta, postać ta zadziwia swobodą w kontaktach ze światem nadprzyrodzonym. Bułhakow pisze: „Ciekawe, że Małgorzata znajdowała się w stanie całkowitej równowagi duchowej. Myślała sprawnie i precyzyjnie...”. Małgorzata Fausta zaprzedaje duszę diabłu i zostaje potępiona. Małgorzata Mistrza nie tylko ratuje siebie, ale jest także wybawicielką ukochanego, udaje się jej ocalić ich miłość oraz prawdę Mistrza (dzieło zostaje odzyskane). To właśnie ona, nie Mistrz, zbliża się do szatana. Woland darzy ją sympatią, spełnia jej życzenie dotyczące Fridy, zdaje się być zafascynowany osobowością Małgorzaty. Nie wszystko o niej wie. Na przykład nie potrafi wytłumaczyć, dlaczego pragnąc uwolnienia Mistrza, kobieta prosi o pomoc dla obłąkanej morderczyni. Rodowód literacki Małgorzaty: Wspomniano już o powinowactwach tej postaci z ukochaną Fausta. Małgorzata ma wiele cech doskonałej kobiety, jest uosobieniem platońskiego ideału, „drugą połową” swego ukochanego, należy do niego. Małgorzata ma też wiele zalet trzeciej żony pisarza, Heleny Siergiejewny Szyłowskiej, która towarzyszyła Bułhakowowi podczas pisania Mistrza i Małgorzaty. „Ekipa” szatańska Woland - szatan, mistrz czarnej magii, przybywa do Moskwy, gdzie wprowadza zamieszanie, pomaga w walce ze złem, chociaż sam jest jego uosobieniem. Azazello - rudy towarzysz Wolanda, demon-morderca, ma okrutny wygląd, mały, o szerokich barach, ze sterczącym z ust kłem. Korowiow - towarzysz Wolanda, główny sprawca zamieszania w Moskwie. Kot Behemot - z wąsami kawalerzysty, olbrzymi, czarny, tłusty, zachowuje się jak człowiek, w zakończeniu przybiera postać demona-pazia. Hella - ruda, naga wiedźma, towarzysząca Wolandowi. Mieszkańcy Moskwy Berlioz - pisarz, redaktor miesięcznika literackiego, prezes Massolitu (stowarzyszenia moskiewskich literatów). Iwan Nikołajewicz Ponyrion (Iwan Bezdomny) - poeta, po śmierci Berlioza znalazł się w klinice psychiatrycznej, spadkobierca Mistrza, który nazywa go swoim uczniem. Nikanor Iwanowicz Bosy - prezes spółdzielni mieszkaniowej, do której należał dom, w którym zamieszkiwał Berlioz. doktor Strawiński - psychiatra pracujący w klinice. Snopa Lichodiejew - dyrektor teatru Variétés, wysłany przez szatanów do Jałty. Bengalski - konferansjer, któremu diabły podczas pokazu sztuk magicznych urywają głowę. Rimski - dyrektor finansowy teatru Variétés, również znika za sprawą diabłów. Riuchin - poeta, który przewozi Iwana Bezdomnego do kliniki psychiatrycznej. Michał Iwanowicz - sąsiad Małgorzaty, zakochany w Nataszy, zamieniony w wieprza.Kuźmin - lekarz, specjalista od chorób wątroby. Łastoczkin - księgowy teatru Variétés. Bohaterowie wydarzeń w Jerozolimie Poncjusz Piłat - ważna osobistość w Jerozolimie, prowadzi przesłuchanie Jeszui Ha-Nocri, pragnie go ocalić, ale wiedziony lojalnością wobec przełożonego ogłasza tłumowi akt ułaskawienia Barabasza, później przez dwa tysiące lat dręczony jest wyrzutami sumienia. Jeszua Ha-Nocri - z hebr. Jeszua znaczy dosłownie Bóg wybawia (Jezus jest grecką formą tego wyrazu), Ha-Nocri również z hebrajskiego znaczy Nazarejczyk. Bułhakow zaczerpnął to imię z Talmudu, bibliści uważają, że Ha-Nocri i Chrystus to jedna osoba. Pisarz celowo używa starszego imienia, jakim najprawdopodobniej określali Jezusa ludzie mu współcześni. W powieści zostają podkreślone skromność, uległość, wiara w dobro ludzkości, czystość moralna Jeszui. Bar Rabban - biblijny Barabasz, złoczyńca, który zostaje ułaskawiony przez Poncjusza Piłata. Marek Szczurza Śmierć - centurion, mężczyzna o potężnej budowie ciała, podwładny Poncjusza Piłata, człowiek okrutny. Mateusz Lewita - towarzysz Jeszui, po wyroku, który zapadł na Jeszuę, odczuwa rozpacz i wyrzuty sumienia. Juda z Kiriatu - biblijny Judasz, ofiara miłości do kobiety.
