Czerwone i czarne

Czerwone i czarne (1831), powieść Stendhala, w której za wzór posłużyła pisarzowi autentyczna historia młodego nauczyciela, zgilotynowanego za oddanie dwóch strzałów do swojej zamężnej kochanki, opisana w “Gazette Tribunaux” w 1827. Zamiarem autora było ukazanie realistycznego obrazu Francji w okresie restauracji (podtytuł powieści brzmi Kronika XIX w.), gdy ludziom plebejskiego pochodzenia, niezależnie od ich wartości osobistej, zamknięto drogę do awansu społecznego. Bohater, Julian Sorel, syn cieśli, z pomocą księdza zdobywa wykształcenie i zostaje guwernerem w domu pana de Renal, mera miasteczka Verričres. Przeciwnik porządku monarchicznego i religii, admirator Napoleona, uwodzi panią de Renal, a gdy zostaje zdemaskowany, wyjeżdża. Wstępuje do seminarium w Besançon (“czarne” triumfuje), następnie zostaje sekretarzem markiza de la Mole w Paryżu. Tu ulega wdziękom Matyldy (“czerwone” zwycięża), córki markiza, spoglądającej tęsknym okiem w stronę minionej, nieobyczajnej epoki. Markiz, gotów zezwolić na ślub Matyldy z człowiekiem niskiego stanu, nieoczekiwanie otrzymuje list, w którym nakłoniona przez swojego spowiednika pani de Renal (“czarne” nie śpi) demaskuje Juliana jako pospolitego uwodziciela. Urażony w swej dumie młodzieniec udaje się pośpiesznie do Verričres, gdzie podczas mszy dwukrotnie strzela z pistoletu do byłej kochanki. W więzieniu odwiedzają go obie kobiety (pani de Renal przeżyła) i choć czynią starania, by uratować Juliana, bohater ginie pod gilotyną. Matylda zabiera głowę kochanka, by ją pochować, a pani de Renal umiera w trzy dni po jego śmierci. W postaci Juliana dopatrywano się osoby autora – przeciwnika drobnomieszczańskiej moralności, głoszącego kult energii, woli i ambicji, poszukującego wielkich namiętności. Filmowej adaptacji dzieła Stendhala dokonał w 1957 C. Autant-Lara, rolę Juliana Sorela zagrał G. Philipe.