Pruski nacisk był krzywdzący, drażniący i prowokujący. Szybko wywoływał polski opór. Opór skuteczny, głęboko przemyślany, skoordynowany, długofalowy, oparty na dobrze przygotowanych podstawach prawnych i organizacyjnych. Opór jawny, cywilny, społeczny, z którym potężna niemiecka machina administracyjna jakoś nie mogła sobie poradzić. Organizowali ten opór wielkopolscy ziemianie, bo w ich rękach był główny zasób gruntów, które chcieli przejąć Niemcy. Organizację oporu ułatwiały powiązania rodzinne, towarzyskie, parafialne czy sąsiedzkie środowiska ziemiańskiego. Narodowy opór oparty był na współpracy wszystkich warstw społeczeństwa polskiego: inteligencji, mieszczaństwa, kleru oraz włościan. Wszyscy rozumieli, że „ile ziemi, tyle Polski”, ziemi w polskich rękach, czy to w rękach ziemiańskich czy to w rękach włościańskich. Konieczne były polskie instytucje potrafiące stawić czoła instytucjom pruskim. Wymieńmy Bank Parcelacyjny (1897), Związek Ziemian (1900) i Kasyno Obywatelskie (1908). Istotny cel i znaczenie tych instytucji pozna Czytelnik na stronach Wspomnień Wielkopolskich. Równolegle udział w walce brały bardzo liczne polskie: towarzystwa i kółka rolnicze, banki ludowe, związki kupieckie, przemysłowe itp. Istotna była rola społeczna polskiego duchowieństwa. Czytelnikowi walka ta może przypominać „zabawę w kotka i myszkę”, w której pruski kocur nie był w stanie pognębić polskich myszy. Trzeba tylko pamiętać, że ta „zabawa” prowadzona była o naprawdę wielką stawkę. Fragment Wprowadzenia
