Dawne rządy i rewolucja

Książka ta stanowi klucz do wszelkiej refleksji nad problemem zmiany społecznej i rewolucji. Zawarte w niej treści tworzą podwaliny współczesnej politologii i socjologii. Co ważne, większość spostrzeżeń Tocqueville'a została potwierdzona przez współczesną naukę.

Osią rozważań Tocqueville'a są pytania o przyczyny wybuchu Rewolucji Francuskiej i jej skutki. Autor pokazuje, że rewolucja nie tyle tworzy nowy ustrój, ile wydobywa na jaw i utrwala rozwiązania społeczne i instytucjonalne, które istniały już przed nią. Argumentuje, że ciągłość wygrywa tu z retoryką gwałtownej przemiany, z ideologią postępu i oświecenia. Pokazuje, że wielki marsz ku równości może prowadzić w kierunku wręcz przeciwnym.

Alexis de Tocqueville (1805-1859) był jednym z najważniejszych myślicieli w XIX wieku. Był zwolennikiem demokracji, ale dostrzegał też jej liczne słabości. Uważał, że godna poparcia jest tylko taka demokracja, która nie zagraża wolności i autonomii jednostki.

KSIĘGA PIERWSZA

I. Sprzeczne sądy o Rewolucji były już w chwili jej powstania.

II. Ostatecznym celem Rewolucji nie było zniesienie władzy religijnej, a osłabienie politycznej.

III. Dlaczego Rewolucja francuska, będąc rewolucją polityczną, przypominała przewroty religijne?

IV. Cała niemal Europa miała jednakowe instytucje i one wszędzie upadły.

V. Jaki był rezultat Rewolucji?

KSIĘGA DRUGA

I. Dlaczego prawa feudalne zostały znienawidzone przez lud francuski więcej, niż gdzie indziej?

II. Centralizacja administracyjna jest dziełem dawnych rządów, nie zaś Rewolucji lub cesarstwa.

III. Tak zwana opieka rządowa jest wytworem dawnych rządów.

IV. Sprawiedliwość administracyjna i wyjęcie urzędników z pod sądu były instytucjami przedrewolucyjnymi.

V. Jak mogła centralizacja ogarnąć dawne władze i zastąpić je nie burząc ich.

VI. O zwyczajach administracyjnych za dawnych rządów.

VII. Już przed Rewolucją Paryż miał przewagę nad prowincjami i wchłaniał całość państwa, jak nigdzie w Europie.

VIII. Francja stała się krajem, którego mieszkańcy byli najbardziej podobnymi do siebie.

IX. Ludzie, tak do siebie podobni, dzielili się na drobne gromadki obce i obojętne dla siebie.

X. Jakim sposobem zniesienie wolności politycznej i rozdział klas wytworzyły prawie wszystkie choroby społeczne, które zburzyły dawny ustrój.

XI. O wolności szczególnej, która spotykała się za dawnych rządów i o jej wpływie na Rewolucję.

XII. Nie zważając na postęp cywilizacji, położenie włościanina we Francji gorsze było w XVIII w. niż w XIII.

KSIĘGA TRZECIA

I. Około połowy XVIII w. literaci stali się głównymi mężami stanu we Francji i jakie stąd wynikły następstwa.

II. Jakim sposobem niewiara mogła stać się ogólną i przeważną namiętnością Francuzów w XVIII w. i jaki wpływ wywarło to na Rewolucję?

III. Francuzi dążyli do reform wprzód niż do swobód.

IV. O tym, że panowanie Ludwika XIV należało do najszczęśliwszych okresów dawnej monarchii i w jaki sposób okoliczność ta przyśpieszyła Rewolucję?

V. Jak doprowadzono lud do powstania, chcąc ulżyć jego położeniu?

VI. O pewnych sposobach, którymi rząd zakończył wychowanie rewolucyjne ludu.

VII. Rewolucję polityczną poprzedził doniosły przewrót administracyjny i jakie to miało następstwa.

VIII. Wszystko poprzednie doprowadziło samo z siebie do Rewolucji.