Niemcy, Rosja i kwestia polska

L’Allemagne, la Russie et la Question polonaise

„[…]po upadku ostatniego powstania kwestia polska przestała być międzynarodową, stała się kwestią wewnętrzną trzech państw, posiadających ziemie polskie, i, jako taka, zdawała się zbliżać ku rozwiązaniu. Zdawało się, że Prusy zgermanizują Polaków, że Rosja ich zrusyfikuje, Austria zaś, dawszy Galicji prawa narodowe, pozornie uregulowała raz na zawsze ich położenie w Państwie. Rzeczywistość wykazała, że te rachuby były mylne. Pomimo niezwykłych środków eksterminacyjnych, zastosowanych przez Prusy, narodowość polska w tym Państwie zdołała się nawet wzmocnić; system rusyfikacyjny w Królestwie nie przyniósł żadnych rezultatów, prócz ujemnych dla państwa, a nie rozwiązał sprawy nawet na Litwie; wreszcie, w Austrii, w miarę wzrostu sił Słowiańszczyzny i jej organizowania się, Polacy wchodzą na drogę polityczną, niedogodną dla posiadających hegemonię Niemców. We wszystkich ziemiach polskich, pod wpływem oświaty mas i demokratyzacji politycznej, nastąpiło podniesienie energii narodowej, i kwestia polska dziś, po czterdziestu latach, zjawia się na nowo jako paląca i pierwszorzędnej wagi dla każdego z trzech państw kwestia polityczna.[…]”

Sam autor pisze tak w streszczeniu książki przesłanym w przekładzie francuskim dla A. Leroy-Beaulieu, dyrektora Szkoły Nauk Politycznych we Francji.