Notatki komiwojażera

Po opowieściach z dyliżansu i wozu nastała inna epoka w literaturze jidysz. Jak powiada Dan Miron, „obranie ławki w przedziale kolejowym jako scenerii opowiadania symbolizuje koniec intymności w literaturze sztetlu”, następuje bowiem okres dezintegracji społeczności miasteczka. Pierwszą klasą podróżują zamożniejsi, coraz bardziej aspirujący do asymilacji Żydzi, a im bardziej są zasymilowani, tym silniej na ogół gardzą swoimi współbraćmi. Trzon akcji opowiadań osadzony jest zatem najczęściej w wagonach trzeciej klasy. Na ogół jeżdżący pociągiem Żydzi nie podróżowali dla samej przyjemności poznawania nowych miejsc czy przeżywania przygód, lecz w konkretnym celu — zazwyczaj ekonomicznym. (…) Notatki komiwojażera (Ksowim fun a komiwojażer. Ajznban geszichtes) Szolema Alejchema, powstałe w latach 1902–1910, (…) to historie pasażerów zanotowane przez narratora-komiwojażera podróżującego trzecią klasą pociągu. W końcu każdy może zostać pisarzem — powiada komiwojażer — trzeba tylko mieć pod ręką notes i rejestrować to, co mówią inni. Opowieści także mogą być towarem, którym da się zapracować na kawałek chleba.