Dwa światy:

Przepaść pomiędzy "dwoma światami" - "światem bogatych i ubogich, światem tych co się bawią, i tych, co pracują", ukazał autor przeciwstawiając środowiska dwu kolegów ze studiów; półarystokraty Juliana Karlińskiego i drobnego szlachcia na kollokacji, pozytywnego bohatera utworu - Aleksego Drabickiego. Klęska miłości Aleksego do siostry Juliana i tragiczny koniec romansu Juliana z piękna wychowanicą Karlińskich wykazują nie tylko nicość moralną arystokracji, ale i trujacy wpływ wywierany na ludzi z zewnątrz, którzy się dostają się w jej orbitę. Kraszewski propaguje solidaryzm narodowy, ubolewając, "że dwa zastępy, które by wspólnymi siłami dźwigać powinne brzemię przyszłości... nie chca sobie podać serc i ręki do uścisku". Powieść dedykowana "nieznajomemu przyjacielowi", wywołała gwałtowną polemikę w prasie.