Spis treściWykaz skrótów; Wstęp; Państwo i prawo (Obszar i zaludnienie * Podział administracyjny * Ustrój * Struktura społeczna * Prawo i sądownictwo * Przepisy prawa * Zmiany w sądownictwie * Rodzaje sądów * Sąd konsystorski * Sądy ziemskie * Sądy miejskie * Sąd Nadworny * Najwyższy Sąd Apelacyjny * Sąd Kryminalny * Fiskalat); Polowanie na czarownice w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI-XVIII wieku (Początek procesów o czary i polowania na czarownice w Europie wczesnonowożytnej * Uwagi o liczbie spalonych za czary w Europie wczesnonowożytnej * Znajomość literatury europejskiej na temat czarów i czarownic w księstwie pruskim * Chronologia procesów o czary w Prusach Książęcych * Pierwsze oskarżenia i procesy o czary (1534-1568) * Oskarżenia i procesy o czary w Prusach Brandenburskich w XVIII wieku * Kobiety jako ofiary procesów * Mężczyźni jako ofiary procesów * Dzieci w procesach o czary * Córki czarownic * Akuszerki * Szlachta Prus Książęcych a wiara w czary); Postępowanie sądowe w sprawach o czary (Uwagi wstępne * Proces inkwizycyjny * Czary w prawie kościelnym * Czary w prawie karnym (XV-XVI wiek) * Postanowienia prawa w sprawach o czary w XVII wieku * Landrecht z 1620 roku * Landrecht z 1685 roku * Reforma sądownictwa w XVIII wieku * Wydział Prawa uniwersytetu w Królewcu a procesy o czary * Jurysdykcja w sprawach o czary * Przebieg procesu o czary * Oskarżenie * Aresztowanie * Przesłuchanie * Dobrowolne zeznanie * Przebieg tortur * Próby czarownic * Próba wody (pławienie) * Próba igły * Przyznanie się do winy * Pakt z diabłem (złym duchem) i kontakty z nim * Bieda jako przyczyna zawarcia paktu z diabłem * Łysa góra (sabat) * Taniec czarownic (Tanzplatz, Hexentanzplatz) * Loty czarownic * Wygląd, imiona diabła (ducha) i cielesne z nim kontakty (Teufelbuhischaft) * Wypytywanie o wspólników * Wyrok * Kara śmierci * Uniewinnienie * Decyzje Sądu Nadwornego (uchylanie i zmiana wyroków sądów niższych instancji) * Odwołanie od wyroku * Egzekucja * Stosunek rodziny do oskarżonego * Skutki wyroku dla rodziny * Nadużycia w procesach o czary * Ucieczki przed oskarżeniami i z więzienia * Koszty postępowania sądowego); Magiczny i czarodziejski świat mieszkańców (Pozostałości wiary pogańskiej * Wiara w obecność i potęgę diabła * Zawód - czarownica? * Zadawanie chorób i leczenie ludzi za pomocą magicznych (czarodziejskich) praktyk * Ochrona przed czarami w domu, w zagrodzie i na polu * Wykorzystywanie czarów do zemsty * Czary mleczne (odbieranie krowom mleka) i związane z bydłem * Odszukiwanie straconych przedmiotów * Czary miłosne * Magiczne rekwizyty: sznury wisielców i części ich ciał * Wywoływanie deszczu i gradu * Lustra i kryształy w magii * Czarodziejskie garnki * Wilkołaki, poltergeisty, elfy, malce i smoki * Profanacja hostii przez czarownice); Zakończenie; Aneks: Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI-XVIII wieku (wykaz chronologiczny); Bibliografia; Indeks miejscowości; Spis tabel; Spis ilustracjiZe wstępu"Czy krowa zmarła naturalnie, czy też rzucili na nią urok inspektorzy sanepidu? - prokuratura w Augustowie prowadzi sensacyjne postępowanie" - doniosła 26 czerwca 2006 r. jedna z codziennych gazet. Pewnego dnia do gospodarstwa Teresy Michniewicz w podaugustowskiej wsi Żarnowo przyjechali inspektorzy sanepidu, zajrzeli do obory i odjechali. Wkrótce zachorowała krowa Zuzanna, której nie pomógł szybko wezwany weterynarz, i zwierzę po kilku dniach padło. Właścicielka Zuzanny połączyła fakty i zgłosiła sprawę do prokuratury, gdyż nie miała wątpliwości, że jej ukochana krowa zdechła, bo zostały na nią rzucone czary przez owych inspektorów sanepidu. "Po ich wizycie jakby zmizerniała, nie chciała jeść i przestała dawać mleko. Cykali jakieś zdjęcia, widziałam, jak przez to zwierzęta wariują. Na kilka minut jeden z nich został sam w oborze. Pewnie wtedy rzucił na Zuzannę zaklęcie" - relacjonowała w prokuraturze. Przeprowadzono sekcję zwłok zdechłej krowy, stwierdzono chorą wątrobę. Nie przekonało to jednak właścicielki Zuzanny, która stwierdziła: "No właśnie, z czarów takie rzeczy się robią".Uprawiać czary, jak głosi plotka, ma emerytowany arcybiskup Lusaki Emmanuel Milingo, który w 2001 r. porzucił arcybiskupstwo, wstąpił do sekty Moona i się ożenił. Plotkę o uprawianiu przez niego czarów dementował sekretarz Kongregacji Nauki Wiary arcybiskup Tarcisio Bertone, twierdząc jednocześnie, że Milingo "ma specjalne dary i zdolności".Skoro na początku XXI w. wiara w czary jest jeszcze tak duża, to trudno się dziwić, że w czasach wczesnonowożytnych była "przed epoką oświecenia zasadniczym składowym elementem europejskiego myślenia i życia, i to nie tylko wśród społeczeństwa wiejskiego, ale również wśród socjalnych i intelektualnych elit".Badania nad polowaniami na czarownice i procesami o czary mają długoletnią tradycję w zachodniej historiografii, a rozpoczęły się już w końcu XVIII w. Po pewnym ich zahamowaniu, które nastąpiło po II wojnie światowej, odżyły na nowo w latach sześćdziesiątych XX w. i z czasem zaczęły odgrywać coraz ważniejszą rolę w badaniach historycznych. Dzisiaj literatura na temat polowań na czarownice w okresie wczesnonowożytnym jest olbrzymia i praktycznie nie do ogarnięcia dla pojedynczego badacza.Celem niniejszej pracy jest przedstawienie przebiegu procesów o czary i polowania na czarownice w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w czasach wczesnonowożytnych. Problematyka polowania na czarownice oraz związane z nim procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI-XVIII w. nie doczekała się dotychczas całościowego opracowania. Wprawdzie przed II wojną światową materiały zbierała Anneliese Triller, planując napisanie obszernej pracy, ale w trakcie wojny zgromadzone przez nią wypisy i notatki zaginęły. Dopiero w 1983 r. ukazał się artykuł Heide Wunder poświęcony procesom o czary w Prusach Książęcych w XVI w. (do 1571 r.). Badaczka ta jest również autorką krótkiego artykułu o pozycji kobiety na Pruskiej Litwie w XVI i XVII w.W literaturze wzmianki o procesach czarownic w księstwie spotykamy sporadycznie, choć trzeba wspomnieć o przyczynku na temat czarostwa w Królewcu, wydrukowanym przez Funka już w 1795 r. Punk przedstawił dwa procesy, które odbyły się w Królewcu, a mianowicie Doroty Kohl w 1642 r. i dwunastoletniej Anny Kuhn w 1698 r. Funk niesłusznie uważał, że były to prawdopodobnie ostatnie ofiary polowania na czarownice w Prusach Książęcych.
