Latarnia czarnoksięska

"Latarnia czarnoksięska. Obrazy naszych czasów", powieść Józefa Ignacego Kraszewskiego, oddz. I (t. 1-4) wydana w Warszawie w 1843 oddz. II (t. 1-4) także w w Warszawie w 1844. Utwór, którego struktura wywodzi się z oświeceniowej "powieści wielkich dróg", adaptowanej przez takich pisarzy, jak Gogol czy Dickens, wyzyskuje motyw podróży rnfodego bohatera jako pretekst do przedstawienia nasyconych realiami obrazków z życia różnych warstw Wołynia i Ukrainy, a w oddz. II także Warszawy. W rozległej panoramie społecznej (,, w mojej powieści - jak w czarno¬ Księskiej latarni - będzie wszystkiego po trosze") autor akcentuje objawy rozkładu systemu feudalno -pańszczyźnianego. Do roli samodzielnych elementów fabularnych rozrastają się opisy (np. polowanie, kontrakty) oraz portrety reprezentantów środowisk społecznych (np. marszałka, bohatera "Historii Sawki"). Głównym wątkiem oddz. I jest romans bohatera ze starzejącą się hrabiną Julią; nowy w literaturze polskiej temat trójkąta małżeńskiego, przy trafnie oddanej psychologii kochanków i realistycznie ukazanym społecznym tle nieudanego małżeństwa arystokratki, miał cechy prowokacji wobec zasad przyjętych w szlacheckim środowisku. "Latarnia czarnoksięska" zalicza się do trwałych osiągnięć w dziejach polskiej powieści realistycznej.