Esej o duszy polskiej:

Zmiany przekształcające Polskę po II wojnie światowej miały zasięg i naturę kataklizmu, i to kataklizmu rozciągniętego w czasie. W II wojnie naród polski doznał strat, jakich nie doświadczył nigdy w przeszłości. Wyginęła duża część naszej inteligencji, stanowiącej elitę II Rzeczpospolitej. Naród po II wojnie był już innym narodem. Zniszczono ziemiaństwo i arystokrację. Zdewastowano inteligencję, klasę przedsiębiorców, rzemieślników.

Zerwanie ciągłości uzewnętrzniło się także w warstwie estetycznej. Komunizm był ustrojem niewyobrażalnie brzydkim, a była to brzydota nachalna, intensywna i wszechobecna. Nowa estetyka niosła zawsze piętno tymczasowości. Budynki, biurowce, bloki, wystroje zewnętrzne i wewnętrzne wyglądały, jakby powstały na krótki czas, na kilka lat lub jedno pokolenie, w oczekiwaniu na ten okres, kiedy wreszcie będzie można tworzyć na wiele przyszłych pokoleń. Uznaliśmy za oczywiste, że żyć musimy "na razie", że ciągle trwa okres przejściowy, po którym miały nastą-pić czasy stabilizacji i normalnego rozwoju.

"Esej o duszy polskiej" - klasyczne dzieło Ryszarda Legutki, nauczyciela akademickiego, publicysty i europosła. Opowiada o powojennej inteligencji, kreowanej przez nowe władze i jej nowotworzonej tradycji intelektualnej. Autor celnie punktuje jej wtórność i jałowość. Poddaje także analizie trendy intelektualne dominujące w Polsce w czasach transformacji, po roku 1989.