Dusze w niewoli

Pomieszczone w zbiorze szkice ukazują pragmatyczne oblicze "kwestii rosyjskiej". Pozytywiści obserwowali z uwagą zachodzące w Cesarstwie przemiany, które - jak się spodziewano - przyniosą jakieś rozwiązania. Wierzono, że w starciu marzenia o wolności z absolutyzmem monarchii wygrają nie tylko uciskani Rosjanie, ale i niewoleni Polacy. Czekając na obiecującą przyszłość, należało zabezpieczać teraźniejszość. A tę również trzeba było kreować zgodnie z dynamiczną doraźnością. Skupiono się więc, zgodnie z programem Młodych, na utrzymaniu ziemi w rękach polskich, zachowaniu języka, oświacie, ale i na rozwoju gospodarki, dla której naturalnym rynkiem zbytu było Imperium. Strategia mimikry, ocalenia naszej narodowej odrębności i społecznego bytu, obrona przed wynarodowieniem - to były cele i kierunki "myślenia o Rosji" pozytywistów.