Kochanek Lady Chatterley

Zmysłowy romans młodej mężatki „z wyższych sfer” i leśniczego osadzony w społeczno-obyczajowych realiach Anglii po I wojnie światowej.

Ścisłe połączenie przeżyć seksualnych z życiem uczuciowym i całościowym dobrostanem człowieka, opisy zbliżeń intymnych, w tym orgazmu kobiecego, a wreszcie swobodne używanie słów uznawanych za niecenzuralne — wszystko to stanowiło niemałe wyzwanie dla czytelników powieści Davida Herberta Lawrence'a Kochanek lady Chatterley (ang. Lady Chatterley's Lover), której pierwsze, prywatne wydanie ukazało się w 1928 roku we Florencji dzięki pomocy Giuseppe „Pino” Orioliego.

Lawrence stał się „enfant terrible purytańskiej kultury i literatury angielskiej”. Jego książki konfiskowano, wytaczano procesy o pornografię, ekscytowano się pieprznymi opisami. A jednak otwartość w opisach erotyki czy w przedstawieniu komplikacji i niuansów życia seksualnego stanowi część większej całości: wielowątkowej wypowiedzi na temat wewnętrznej wolności człowieka. Autor Kochanka lady Chatterley żarliwie przeciwstawiał się ekspansji przemysłu, który eksploatuje robotników, odczłowieczając ich i pozbawiając naturalnej radości życia. Występował przeciw religii pieniądza, konsumpcjonizmowi, mechanizacji i dehumanizacji życia, niszczeniu przyrody i zanikowi więzi międzyludzkich. Wszystkie te wątki znalazły swoje miejsce na kartach jego najszerzej znanej powieści. I jeżeli dążył do przełamywania tabu w zakresie erotyki, to była to też praca na rzecz odrodzenia człowieka, zwrócenia się ku żywotnym, naturalnym siłom.

Oczywiście bulwersujący był już sam temat romansu damy „z towarzystwa”, Constance Chatterley i Oliviera Mellorsa, „prostego” człowieka, pochodzącego z górniczej miejscowości, z eksploatacji której utrzymywał się majątek jej męża. A więc dama i jej służący: motyw banalny. To jednak tylko powierzchnia problematyki, chciałoby się rzec: przynęta. Lawrence znacznie pogłębia tematykę erotyzmu, który niweluje różnice społeczne. Pokazuje również nierównomierne pulsowanie, przypływy i odpływy uczucia i seksualnej fascynacji, naprzemienne przyciąganie i odpychanie, przekraczanie granic i wspólne wzrastanie kochających się ludzi, ich drogę do samopoznania oraz ich uwikłanie w zróżnicowane więzy społeczne: z poszczególnymi członkami rodziny, z członkami własnej klasy społecznej, strach przed plotką i jej niszczącymi konsekwencjami.

Jednocześnie Lawrence, będąc człowiekiem swych czasów, daje wyraz również różnym niepokojącym pogladom. Sam będąc osobą biseksualną (biografowie wskazują na jego związki z dwiema kobietami i jednym meżczyzna), przy otwartości na seksualność par heteroseksualnych, zdradza żywiołową niechęć do związków lesbijskich. Kuriozalne jest też przedstawienie wątku relacji kaleki z jego pielęgniarką (a zarazem pana, pracodawcy z podwładną, przedstawiciela arystokracji z kobietą z rodziny robotniczej). W wypowiedziach postaci i fragmentach narracyjnych rozsiane są wątki rasistowskie i antysemickie. Ze wszystkimi tymi rysami, powieść Lawrence'a stanowi dzieło warte uwagi, poruszające czytelników w latach międzywojennych, sensacyjne w czasach rewolucji seksualnej lat 70. XX w. i również dziś mogące dawać punkt wyjścia do istotnych dyskusji.

W Polsce powieść D. H. Lawrence'a Kochanek lady Chatterley w przekładzie Marcelego Tarnowskiego (Warszawa 1933, nakładem Księgarni M. Fruchtmana) wydana została ze wstępem autora sugerującym, że czytelnikom udostępniony został pełen tekst utworu. We wstępie Lawrence pisze, iż pożądane przez wydawców ocenzurowanie, „oczyszczenie” przez wyeliminowanie scen erotycznych oraz dosłownych, niekiedy dosadnych określeń czynności seksualnych i intymnych części ciała — powoduje, że „książka krwawi”. Co więcej, przy tytule polskiego przekładu pojawiła się adnotacja „z upoważnienia autora”, co sugeruje przekład autoryzowany. Tymczasem już w międzywojniu Czesław Miłosz w korespondencji do Jarosława Iwaszkiewicza zwracał uwagę na luki w tłumaczeniu i zestawiał je z przekładem na rosyjski. Pominięcia dotyczy