Przełomowe momenty wojen w świetle faktów i tradycji:

Podejmowanie wojen bywało niejednokrotnie porównywane do hazardu, ze względu na ich nieprzewidywalny z góry przebieg i nieoczekiwane wyniki. Wiele razy dochodziło w trakcie ich trwania do spektakularnych przełomów, gdy przewagę zyskiwała strona przegrywająca, a traciła ją odnosząca dotąd tryumfy. Mogły decydować o tym najprzeróżniejsze zjawiska, zarówno ściśle militarne, jak i odległe od spraw wojskowych, zarówno przygotowywane z zamysłem, jak i zupełnie przypadkowe. Nagłe zwroty w przebiegu wojennych zmagań przypisywano zaskakującym decyzjom podejmowanym przez polityków i dowódców, ich skłonnościom do ryzykownych zachowań, nowatorskim rozwiązaniom technicznym i taktycznym na polach walk, optymalnym wyborom miejsca i czasu podejmowanych działań zbrojnych, nagle rozbudzonemu zapałowi walczących mas wojska czy nawet zwykłym „zrządzeniom losu” i wielu innym czynnikom. Nieraz w zbiorowej świadomości urastały one do rangi zjawisk nadnaturalnych, stąd takie pojęcia, jak „cud domu brandenburskiego”, „cud nad Marną” czy „cud nad Wisłą”.