Jelita:

Osią fabuły jest najazd krzyżacki na ziemie polskie w 1331 roku, zakończony bitwą pod Płowcami. Uczestniczy w niej główny bohater powieści, Florian Szary z Surdęgi, rycerz z ziemi sieradzkiej – wzór cnót rycerskich, patriotyzmu, oddania ojczyźnie, zwolennik Łokietka, w służbie króla poświęcający swe zdrowie i życie. Drugi, pozostający w jego tle, bohater powieści to postać historyczna – możnowładca Wincz Toporczyk (Wincenty z Szamotuł), dotknięty tym, że król odebrał mu starostwo generalne Gorzowa w Wielkopolsce, gdzie pełnił dotąd niepodzielne rządy, w odwecie udaje się do krzyżaków i proponuje im swe usługi. Potem wraz z nimi, przewodząc części rycerstwa wielkopolskiego, uczestniczy w wyprawie na ziemie polskie. Dopiero po pewnym czasie, będąc świadkiem okrucieństw Niemców na polskiej ludności, uświadamia sobie swój błąd i pragnie odkupić swą winę.