Quincas Borba

Prezentowana powieść odznacza się finezją konstrukcji i stylu, mistrzostwem psychologicznym oraz trafnością obserwacji stosunków społecznych i obyczajów, dając obraz zaprawiony ironią i drwiną (tytułowy Quincas Borba to pies!). Jednym z najciekawszych wszakże aspektów książki jest filozofia Machado de Assisa. Wiadomo, że autor był pod wpływem ewolucjonizmu Darwina, transportowanego w sposób mechaniczny na stosunki społeczne. Losy bohaterów "Quincasa Borby" są ilustracją tezy, że życie to brutalna walka o byt, w której zwyciężają najsilniejsi i najbardziej bezwzględni. Stosunek autora do przegrywającego Rubiona sugerowałby, że w zasadzie akceptuje on tę okrutną implikację społeczną teorii Darwina. Jednak rysunek charakterologiczny niektórych innych postaci (pani Feranda) zdaje się przedstawiać drugą możliwość bytu człowieczego - miłość i dobroć. Czy takie postawienie sprawy jest odbiciem rozterki duchowej autora czy też szlachetnym, acz trochę wbrew logice, dążeniem do zhumanizowania błędnego w założeniach ewolucjonizmy społecznego - niech osądzi czytelnik.