Rosja i ZSRR:

Przedmiotem poniższego szkicu będzie więc „nie nasza Europa” – Rosja, jeżeli to w ogóle jest Europa poza kryterium czysto geograficznym. Rosja, ale nie sposób przy omawianiu imperium rosyjskiego nie dotknąć problemów podbitych przez to imperium krajów, narodów i narodowości oraz zdobytych i nadal posiadanych przez Rosję kolonii. Wszak Rosja to aktualnie największe państwo kolonialne na Ziemi. Skoro będzie mowa o innych krajach i narodach w dziejach rosyjskich, trzeba w pewnym miejscu – pokrótce – wkroczyć na teren w znacznym stopniu pozaeuropejski, jakim był odwieczny rywal Imperium Rosyjskiego – Imperium Osmańskie. Banalne jest stwierdzenie, że było to niegdyś imperium światowe, obszarowo głównie pozaeuropejskie, toteż trzeba powtórzyć za Jerzym Zdanowskim11 pytanie, czy ta część świata powtarzała europejską drogę rozwoju, czy też rozwijała się w sposób specyficzny.