Fenomenologia ducha

"Fenomenologia ducha" Hegla jest jednym z najsłynniejszych dzieł w całej europejskiej historii filozofii. Jest to dzieło zdumiewające swą oryginalnością. Hegel wychodzi w nim wielorako poza koleiny, którymi posuwała się do tej pory myśl filozoficzna, i zarazem zamyka relatywnie krótki okres niezwykle dynamicznego rozwoju filozofii niemieckiej, zaczynający się od kantowskiego "przewrotu kopernikańskiego". Oryginalność stanowiska Hegla polega zwłaszcza na przerzucaniu pomostów między sferami, które zazwyczaj traktowane były rozłącznie. Myślenie i byt, świadomość i samowiedza, teoria i praktyka, prawda i fałsz - to tylko niektóre przeciwieństwa, które w jego filozofii się łączą. Zaś sama filozofia wtopiona jest w sposób organiczny w historię filozofii, ta zaś - w historię powszechną. I to właśnie stanowi specyficzny charakter tego dzieła. Hegel przedstawia w nim własne stanowisko filozoficzne, a zarazem jego "historyczną dedukcję", czyli szczególnego rodzaju historię filozofii i historię w ogóle, ponieważ konkretna filozofia wyraża zawsze jakąś postać świata. W samym tytule dzieła łączą się dwa przeciwieństwa - "duch", który jest najwyższą prawdą, i jego różne od prawdy przejawy, formy zjawiskowe, czyli "fenomeny". W koncepcji fenomenologii jako opisu różnych przejawów ducha w ich koniecznym następowaniu po sobie zawiera się idea istotnego związku między prawdą a fałszem. Droga do prawdy prowadzi przez błędy i nawet gdy prawda absolutna już się w świecie pojawiła, nie można jej poznać w inny sposób niż przez przejście w myśli całej tej drogi - drogi stopniowego uwalniania się od tego, co nie jest prawdą, lecz pozorem. W ostatecznym rezultacie, w wiedzy absolutnej, cała ta droga jest zawarta jako "zniesiona" - jej po-szczególne etapy są zanegowane o tyle, o ile pojmuje się je jako wyraz całej prawdy, ale zachowane jako "logiczne momenty" całości. Prawdą, absolutem jest duch. Ten Heglowski punkt widzenia nasuwał zawsze pytania o stosunek między absolutem a jednostką ludzką, absolutem a Bogiem, filozofią a religią. Historycy filozofii odpowiadali na te pytania na wszelkie możliwe sposoby. Nie ulega jednak wątpliwości, że absolut realizuje się dzięki historii, że historia dokonuje się dzięki aktywności jednostkowych podmiotów i że realizacją absolutu jest wiedza absolutna, mająca formę filozoficzną, pojęciową, w której forma religijna ulega zniesieniu. Światosław Florian Nowicki