Perspektywa wyczerpywania się pomocy bezzwrotnej z funduszy unijnych, a także coraz większa presja na zastępowanie dotacji wsparciem zwrotnym w politykach rozwoju Unii Europejskiej (UE) niesie ze sobą nie tylko istotne wyzwania dla systemu finansowania rozwoju regionalnego w Polsce, ale także szanse. Trendy te są z jednej strony przejawem świadomej polityki gospodarczej UE prowadzonej przez ostatnie dekady. Można to było zaobserwować już w perspektywie budżetowej 2014–2020, z uwagi na kryzys finansowy z lat 2007–2009 i związane z nim nadwyrężenie finansów publicznych państw członkowskich. W perspektywie budżetowej 2021–2027 przewidziane jest dalsze ograniczenie środków o charakterze bezzwrotnym. Wynika to z wielu czynników, w tym m.in. z wyjścia z Unii Wielkiej Brytanii, która jest istotnym płatnikiem netto. Znaczenie instrumentów zwrotnych (IZ) nabiera kluczowego znaczenia również z uwagi na kurczące się środki w budżecie UE z powodu skutków lockdownów w okresie pandemii COVID-19. Wyczerpywanie się pomocy bezzwrotnej będzie miało istotne konsekwencje dla finansowania projektów rozwoju regionalnego zwłaszcza w tych regionach Polski, które dotychczas w dużej mierze korzystały z dotacji. Poszczególne regiony Polski różnią się pomiędzy sobą pod względem wzorców finansowania. Jest to uwarunkowane zarówno sytuacją ekonomiczną, jak i tradycjami czy czynnikami kulturowymi, ale także wyborami dokonywanymi przez zarządy województw o powołaniu takich instytucji lub nie. W efekcie poszczególne regiony Polski mają różną zdolność do wykorzystania środków zwrotnych, inny jest też poziom rozwoju regionalnych instytucji finansowych zaangażowanych w realizację polityki rozwoju. Przejawem tych zjawisk jest to, że regiony, które intensywnie korzystały z instrumentów zwrotnych już w perspektywie 2007–2013, np. województwa: wielkopolskie, dolnośląskie, zachodniopomorskie czy kujawsko-pomorskie, dysponują obecnie pokaźną pulą zakumulowanych środków na finansowanie instrumentów zwrotnych. Stworzyły one także wyspecjalizowane instytucje finansowe zarządzające tymi środkami. W efekcie łatwiej im będzie podołać wyzwaniom nowej perspektywy niż regionom, które korzystały głównie z dotacji, albo nie podjęły wysiłku stworzenia regionalnej instytucji finansowej zarządzającej takimi środkami. W powyższej perspektywie, celem niniejszej monografii było dokonanie przeglądu przesłanek wzrostu znaczenia regionalnych instytucji i instrumentów finansowych w polskiej polityce rozwoju, a także wniosków, jakie niosą wyniki przeprowadzonych analiz dla polityki rozwoju regionów w Polsce oraz tworzenia regionalnych instytucji finansowych. Realizując ten cel, w niniejszej monografii dokonano przeglądu przesłanek wzrostu znaczenia regionalnych instytucji i instrumentów finansowych w polskiej polityce rozwoju. Ocena wspomnianych przesłanek dokonana została zarówno w oparciu o przegląd literatury, jak i – opartą na kilkudziesięciu wywiadach pogłębionych – analizę studium przypadku województwa mazowieckiego, które obecnie jest w trakcie tworzenia Regionalnego Funduszu Rozwoju (RFR). Analizom poddany został także proces tworzenia Regionalnych Funduszy Rozwoju i ich roli w realizacji polityk rozwoju województw. Dla poszerzenia perspektywy badawczej analizę uzupełniono o studium przypadku Niemiec i analizę regionalnych instytucji i instrumentów finansowych w polityce rozwoju tego kraju. Wyniki analiz pozwoliły na sformułowanie kluczowej tezy monografii, zgodnie z którą tworzenie regionalnych instytucji finansowych realizujących cele polityki rozwoju regionów niesie ze sobą wiele korzyści przejawiających się zwłaszcza w bardziej efektywnym wykorzystaniu ograniczonych i kurczących się środków na finansowanie polityki rozwoju, osiągnięciu korzyści skali w zarządzaniu środkami finansowymi na poziomie województw, dostosowaniu finansowania projektów rozwoju regionalnego do nowych, bardziej urynkowionych warunków finansowania, jak i wzmocnieniu pozycji regionów w negocjacjach z krajowymi i zagranicznymi instytucjami finansowymi przy pozyskiwaniu środków zwrotnych. (fragment wstępu)
