35 lat temu Tomasz Mann, po otrzymaniu obywatelstwa USA, mówił: „Chcieć wzbudzić współczucie, bronić i usprawiedliwiać Niemcy, to dla Niemca z pochodzenia z pewnością nie byłoby dziś stosownym zamysłem. Odgrywać sędziego, z usłużności dla niezamierzonej nienawiści, jaką potrafił wzbudzić jego naród, przeklinać go i potępiać, a siebie samego zalecać jako ‘dobre Niemcy’, zupełne przeciwieństwo dla tych tam, złych i winnych, z którymi nie chce się mieć nic wspólnego – wydaje mi się, iż z tym też nie jest takiemu człowiekowi szczególnie do twarzy. Gdy ktoś urodził się Niemcem, ma do czynienia z niemieckim losem i niemiecką winą”. Obrachunkom z niemiecką przeszłością, rozmyślaniom nad winą i karą oraz jutrem własnego narodu i państwa poświęcone są teksty 25 wybitnych Niemców, pisarzy, publicystów i myślicieli, świadomych tego, że „już raz za czasów Hitlera okazało się, że intelektualiści, myśląc, że są bierni, musieli właśnie robić coś, co w nich budziło największą odrazę” (E. Bloch). Rozważania K. Jaspersa o niemieckiej winie czy rozmyślania H.M. Enzesbergera o ewolucji świata od ludobójstwa hitlerowskiego ku groźbie zagłady nuklearnej, o potwornej deformacji współczesnych pojęć moralnych, o odpowiedzialności jednostek i społeczeństw za ten stan rzeczy, są ze wszech miar godne przyswojenia polskiemu czytelnikowi. Eseje zgromadzone w tym tomie stanowią nie tylko dokumenty historyczne z lat 1940-1979; poruszają one wiele problemów otwartych, istotnych nie tylko dla samych Niemców, poczynając od słynnego pytania Tomasza Manna: „Dlaczego niemieckie dążenie do wolności zawsze musi się kończyć na wewnętrznym braku wolności?”.
