Wywiad i kontrwywiad II Rzeczpospolitej w walce o granicę wschodnią w latach 1918-1922

Pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości były czasem intensywnego wysiłku związanego z budowaniem struktur młodego państwa polskiego i jego miejsca w Europie. Dużym wyzwaniem była ochrona granic, które w tym okresie jeszcze się formowały za sprawą działań zarówno zbrojnych, jak i polityczno-dyplomatycznych. Szczególnie trudna była sytuacja na granicy wschodniej, która kształtowała się najdłużej. Ważną rolę w tych zmaganiach, m.in. ze względu na konieczność przeciwstawienia się wrogiej infiltracji bolszewickiej, odgrywały nowo powstałe służby wywiadowcze i kontrwywiadowcze oraz formacje graniczne. Autorzy prac opublikowanych w ramach niniejszej monografii podjęli trud pokazania, w jak niesprzyjających uwarunkowaniach zewnętrznych i wewnętrznych przyszło działać polskim służbom operującym w latach 1918–1922 na kierunku wschodnim. Prawidłowe rozpoznawanie zagrożeń i reagowanie na nie w sytuacji toczących się walk oraz doskwierających problemów organizacyjno-kadrowych wymagało od nich wyjątkowego zaangażowania. Niniejsza publikacja jest ósmą już pozycją w zainicjowanej przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego serii wydawniczej poświęconej historii służb specjalnych II Rzeczypospolitej. Jestem przekonany, że stanowi ona ciekawe i wartościowe spojrzenie z perspektywy historycznej na problematykę ochrony granic, będącej newralgicznym elementem systemu bezpieczeństwa państwa. [Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego płk Krzysztof Wacławek]. Monografię otwiera opracowanie Ryszarda Oleszkowicza ukazujące w szerokim ujęciu aktywność struktur terenowych polskiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego w okresie walk o granicę wschodnią. Analizą początkowego okresu funkcjonowania służb wywiadowczych pierwszych formacji granicznych II RP zajął się Artur Ochał. Kolejne opracowanie – Mariusza Mroza – zawiera rozważania na temat działalności wywiadu Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce na kierunku wschodnim w latach 1919–1920. Założeniami organizacyjnymi wywiadu granicznego na granicy z Czechosłowacją zainteresowali się Grzegorz Ostasz i Piotr Kozłowski, a Juliusz Tym podjął się ukazania przygotowania wywiadowczego polskiej operacji zaczepnej na Ukrainie w 1920 r. Z kolei Marek Świerczek przebadał zależność między likwidacją Komendy Naczelnej nr III POW a utratą inicjatywy strategicznej na odcinku wschodnim. Następne opracowania koncentrują się na wątkach biograficznych. Konrad Paduszek nakreślił działalność Ignacego Matuszewskiego jako szefa Oddziału II Sztabu Generalnego WP. Bogusław Polak i Michał Polak przedstawili wizerunki wybranych byłych powstańców wielkopolskich w służbie wywiadu i kontrwywiadu podczas wojny polsko-bolszewickiej. Wojciech Giermaziak zaprezentował sylwetkę ppłk. dr. Józefa Serugi – oficera łączności, archiwisty, a także historyka polskiej dywersji radiowej w Bitwie Warszawskiej. Michał Kozłowski przybliżył życiorys utalentowanego sowietologa Tadeusza Teslara, a Tomasz Sypniewski opracował zarys biografii Leona Urbaniaka – żołnierza wojny polsko-bolszewickiej, sportowca i działacza konspiracji. Zaznaczyć trzeba, że zawarte w niniejszym tomie opracowania – nie wyczerpując zagadnienia – stanowią kolejny krok w prezentacji wyników badań nad historią polskich służb wywiadu i kontrwywiadu. Ponadto należy z zadowoleniem zauważyć, że szkice te, będące często wynikiem pracochłonnych kwerend źródłowych, cechuje bardzo wysoki poziom aparatu badawczego [Dr hab. Michał Polak, prof. Politechniki Koszalińskiej].