W poszukiwaniu straconego czasu: Uwięziona

W "Uwięzionej" Proust rozwija i pogłębia myśli o muzyce, tak przejmująco oddane w pierwszym tomie, myśli, do których wracał i w następnych częściach swojego dzieła; tutaj są one ucztą rozciągniętą na wiele stron. Ucztą, którą przedłużałem jeszcze, wracając do tych stron z marginesami wypełnionymi wykrzyknikami -znakami mojego zachwytu lub zdumienia. W szczegółowych i jednocześnie uroczych swoją poezją, także oryginalnością, myśli, a więc w prawdziwie proustowskich rozważaniach, autor wskazuje nam ścieżkę między czarem muzyki a ludzką duszą, w której dostrzega jedynego odbiorcę zdolnego w pełni je przeżyć. Proust maluje przed nami obraz nieznanego, baśniowego świata, którego wyobrażenie, ledwie przeczucie, jest dla nas osiągalne dzięki wymowie muzyki, która tutaj staje się medium uchylającym dla nas jego bramy - niechby na jedną, ale jakże ważną w naszym życiu chwilę. Czytając wrażenia narratora, ze zdumieniem patrzymy na krainę muzyki, którą mieliśmy do tej pory za dobrze znaną, a która teraz okazała się nieporównywalnie rozleglejsza i piękniejsza. Tam, gdzie my widzieliśmy pojedyncze elementy jej krajobrazu, on widzi i pokazuje nam cały ekosystem połączony niespodziewanymi zależnościami; horyzont naszego oglądu okazuje się nie istnieć, bo oto za nim jest inna kraina, bogata w urocze zacisza zagajników, w grzmiące wodospady, szczyty górskie, na które prowadzi wąska ścieżka, trud wędrówki po niej odpłacając baśniowymi widokami - oto niesamowity opis wpływu sztuki na nas, jej odbioru i odczuć, jakie może budzić. To prawdziwa uczta, w trakcie której smakuje się czarodziejskie potrawy naszego ducha podawane nam przez autora. Proust widzi tutaj artystę przewodnikiem prowadzącym nas w te krainy - a może i nowe światy? - w których muzyka jest sposobem na najgłębsze, najpełniejsze porozumienie się ludzi ľ ponad wszystko, co ich dzieli, ponad wszystkimi barierami. Sztuka jako medium, dzięki któremu możemy przekazać coś nieprzekazywalnego słowami: echo, odblask innego świata. Łącząc spostrzeżenia i wiedzę niemal naukowca z właściwą sobie wrażliwością poety, wskazuje na ograniczającą nas i zniekształcającą odczuwanie rzeczy niecodziennych mowę, tak ściśle związaną z powszednimi zajęciami; także na przeszkodę, jaką jest tutaj logika, a to dlatego, że przeżywanie muzyki uważa za zależne nie od intelektu, tylko od ducha, a przeżycia duchowe za nieprzekazywalne, a więc wyłącznie nasze. Wskazując na rozdźwięk między głębią trudnych do jednoznacznego określenia przeżyć budzonych przez muzykę a jej twórcą, zwykłym człowiekiem mającym swoje wady i śmiesznostki, Proust zastanawia się nad źródłem tego tajemniczego piękna. Zadziwia go tutaj tak częsta nieprzystawalność człowieka, twórcy dzieła, do samego dzieła - potrafiącego wznieść nas tak wysoko, tak daleko. Proust próbuje przeniknąć tajemnicę, nad którą każdy, kto chociaż raz się zachwycił sztuką, musiał się zastanawiać: tajemnicę źródła piękna w nas, a więc źródła czegoś zasadniczo odrębnego od wszystkiego, co było wcześniej; czegoś, czego po prostu nie było. Czy to piękno zrodziło się w umyśle kompozytora, czy przez niego zostało przyniesione na ten świat? Inaczej pytając: czy sztuka jest częścią życia, z niego się wywodzącą i z niego czerpiącą swe soki, czy też źródłem jej piękna jest jakiś pozaziemski, a raczej ponadziemski, pierwiastek tkwiący w umyśle autora? Proust jakby się tutaj skłaniał ku reinkarnacji, a w każdym razie ku tezie o naszym bytowaniu w zaświatach, o życiu w świecie lepszym od tego, w którym żyjemy, świecie, w którym znajduje ojczyznę naszych dusz, a w ich przeżyciach widzi sens, najwyższą i najczystszą wartość naszego ziemskiego życia. Dając nam poznać bogactwo przeżyć zwykłego dnia, zwykłych jego chwil, Proust zdaje się mówić, że tylko od naszego postrzegania świata i od ustalenia tego, co w nim ważne, zależne jest nasze przeżywanie życia; że świat sam w sobie nie jest ani brzydki, ani piękny, a to, jakim go widzimy, zależy od nas, od naszego nań patrzenia. My tworzymy jego brzydotę i chłód, ale też i jego ciepłem emanujące piękno.