Uniwersalny charakter Boskiej Komedii zasadza się na tym, że jest ona – by odwołać się do słów Ericha Auerbacha – naśladownictwem rzeczywistości we wszystkich jej sferach. Został w niej przedstawiony cały fizykalno-kosmologiczny, etyczny i historyczno-polityczny porządek świata i w tym sensie jest ona niewątpliwie syntezą kultury średniowiecznej, w której kształtowaniu wielką rolę odegrało dziedzictwo antyku, asymilowane przez pisarzy i myślicieli chrześcijańskich – tam, gdzie to było możliwe – przede wszystkim za pomocą wszechobecnej w tej epoce metodzie alegorezy. W liczącym nieco ponad czternaście tysięcy wersów dziele czytelnik „spotyka” ok. 500 postaci – historycznych, biblijnych, mitycznych i literackich, które razem tworzą jedną wielką, choć zróżnicowaną (także przez los pośmiertny), ludzką rodzinę. Dzieje ludzkości postrzegane są przez Alighieriego w perspektywie i przez prymat historii zbawienia, której najbardziej doniosłym momentem był odkupieńczy akt Boga-Człowieka, powodowany nieskończoną miłością Stwórcy do stworzenia. Nie przypadkiem poemat, kończący się wizją Trójcy Świętej, wieńczą słynne słowa: „Miłość, która porusza słońce i inne gwiazdy” (Raj, XXXIII 145). Wędrówka po zaświatach Dantego-pielgrzyma, który jako Everyman reprezentuje całą ludzkość, a nie tylko historycznego Dantego, ma określony cel: ukazanie człowiekowi każdej epoki drogi do szczęścia poprzez uwolnienie go od zniewolenia, do jakiego prowadzi zbłądzenie moralne, a tym bardziej większe zło.